حذف مستفزّات

راهی بسوی اخلاقی تر شدن فضای انتخابات

1. در نظام جمهوری اسلامی، انتخابات فرصتی برای ایجاد خدمت و نمایش همگرایی و وحدت (در عین کثرت) گروه ها، نظام و مردم با یکدیگر است، نه چالشی برای تهدید حکومت و یا میدانی برای تنازع احزاب و یا بهانه ای برای سلب آرامش مردم.

 انتخابات فرایندی یک وجهی و یا تک سویه ـ تنها منحصر به برگزاری مجری و یا تنها ناظر بر پیروزی نامزد ـ نیست؛ بلکه همانگونه که مجری باید روح «عدالت» را بر روند برگزاری انتخابات تزریق کند، نامزد نیز نباید قید «سلامت» را در فرایند رقابت انتخاباتی فراموش نماید. بی شک «پیروزی عادلانه» محصول «رقابت سالم و اخلاقی» است که در پی فهم این قاعده بازی از سوی رقبا و تمکین آنها به قانون «اخلاق انتخاباتی» تحقق می یابد؛ قانونی که مواد و منابع الهی و انسانی آن دور از دسترس نیست.

2. در نشست «استراتژی شیعه در مواجهه با تفرقه مذهبی» که در یکی از روزهای سال 1385  و به میزبانی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی قم برگزار شد، آیت الله تسخیری نکته مهمی را در باب ضرورت پرهیز فرق رسمی اسلامی از طرح مسائل فتنه‌انگیز در راستای تحقق استراتژی وحدت مسلمین با عنوان «حذف مستفزّات» گوشزد کرد که به نظر می آید آن توصیه می تواند یکی از راهکارهای اخلاقی تر کردن فضای امروز انتخاباتی ما نیز باشد. وی بیان داشت که آقای شیخ یوسف القرضاوی مفتی مشهور اهل تسنن در جلسه ای با حضور نمایندگان فریقین این تعبیر را به کار برد که ما سنی و شیعه باید مستفزات؛ یعنی مسائل فتنه انگیز و موارد تحریک ‌کننده را از میان برداریم تا زمینه های نزاع و کشمکش مستمر تشیع و تسنّن برچیده شود؛ حذف مستفزاتی مانند مراسم جشن روز دهم محرم که بر مبنای چند روایت مجعول، در بین جماعتی از اهل سنّت (غرب و شرق آفریقا)، معمول است و نیز جشن های موسوم به عیدالزهراء و تکریم و زیارت قبر ابولؤلؤ غیر مسلمان، در میان جماعتی از شیعه که متأسفانه تاکنون حتی از خود نپرسیده اند که اساساً چرا و چگونه ممکن است در شرایط زمانی 1400 سال پیش، جنازه قاتل خلیفه دوم پس از قصاص، از مدینه به کاشان آورده شود؟!

3. «استفزاز» عملی شیطانی است که قرآن موارد استعمال آن را در داستان مشهور سجده نکردن ابلیس بر آدم در سوره مبارکه اسراء بازگو می کند. این سوره روایت دارد که پس از ابا ورزیدن ابلیس از سجده بر آدم و تهدید او مبنی بر اینکه اگر خداوند تا روز قیامت زنده اش بدارد، همه فرزندان آدم را، جز عده کمى، گمراه و ریشه‏کن خواهد ساخت! ذات باری تعالی در پاسخ به او فرمود: «برو که هر کس از آنان تو را پیروى کند، مسلماً جهنم سزایتان خواهد بود که کیفرى تمام است* و از ایشان هر که را توانستى با آواى خود تحریک کن و با سواران و پیادگانت بر آنها بتاز و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن و به ایشان وعده بده، و شیطان جز فریب به آنها وعده نمى‏دهد» (اسراء 63 و 64)؛ که در آیه اخیر خداوند به دام ها، طرق نفوذ و اسباب و وسایلی که شیطان در وسوسه ها و فتنه انگیزی های خود بدان متوسل می شود، اشاره می کند (ر ک: تفسیر نمونه، ج‏12، ص: 182) اما نکته مد نظر در این آیه، واژه «اسْتَفْزِزْ» در عبارت «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنهُْم بِصَوْتِکَ» می باشد که به معنی آن است: «کسی را چنان گیج و آشفته کنند تا در مهلکه افتد/ یا او را با وسوسه چنان سبک و خوار نمایند که تحریک شده و از مسیر خود بلغزد و گمراه شود» (کتاب العین: ج: 7، ص: 352 / مجمع البحرین، ج‏4، ص:30)؛ و از همین رو علامه طباطبایی (ره) در ذیل آیه پیشگفته می فرماید: «گویا «استفزاز با آواز» کنایه از خوار کردن آنان با وسوسه‏هاى باطل و خالى از حقیقت است و اینکه وضع شیطان و پیروانش وضع چوپان و رمه را دارد که با یک صدا به راه مى‏افتند و با صدایى دیگر مى‏ایستند و معلوم است که این صداها آوازهایى بى‏معنى است» (ترجمه المیزان، ج‏13، ص: 200).

4. بر هر بینا و شنوایی محرز است که فضای امروز انتخابات ریاست جمهوری دهم، همانند انتخابات دیروز نهم، به شدت نیازمند «حذف مستفزات» از متن و میدان این رقابت سرنوشت ساز است. در این میان، نقش مجریان، ناظران و بیش از همه، گروه ها و نامزدها، در تحقق این ایده، تعیین کننده خواهد بود.

تدبیر نامزدها و زعمای احزاب و تشکل ها در «مدیریت بر مجموعه های خود» برای ممانعت از ورود حواشی و دفع عناصر افراطی و پیشگیری از طرح هرگونه مباحث تحریکی، به روند عقلانی تر کردن صحنه رقابت ها و در نتیجه سلامت انتخابات خواهد افزود. بی گمان آماده کردن میدان سالم و اخلاقی انتخابات و پاک سازی آن از مستفزّات، مرهون عواملی است که در رأس آنها «میدانداری عقلاء»، به عنوان نمایندگان جریانات مختلف سیاسی، حائز اهمیت است. نامزدها باید در عمل بپذیرند که از «قلم و تریبون» جریان خود به درستی صیانت کنند، و در وقت ضرورت آن را به عناصری بسپارند که بیش و پیش از هر برجستگی، «قانونمدار» و «اخلاق گرا» باشند. جریات سیاسی باید بپذیرند که فضای انتخابات نباید محل جولان افراد محرّک، غیر شفاف و ناشناس، هیجانی، زود جوش، ناپخته، دیر پز، تک رو و شخص محوری قرار گیرد که قلم را برای قلع و قم و سخن را برای فحش و ناسزا تیز می کنند؛ کسانی که فضای انتخابات را فرصت یک دعوای ناجوانمردانه می بینند تا یک رقابت منصفانه!

نامزدها و هواداران آنها در فرصت عرضه و تبلیغ خود، از یاد نبرند که آموزه های دینی به ما آموخته اند که تحّکم و «درشتی» هرگز استمرار و پذیرش نهایی نخواهد یافت و نمی تواند در مقابل «درستی» طاقت آرد؛ «وَلَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛ [ای پیامبر] اگر تندخو و سخت دل می بودى، مردم از اطرافت می پراکندند» (آل عمران/159) و بدانند که در سیره رهبران این نظام، به تأسی از سیره بزرگان اسلام، سیاست عجین با اخلاق است نه منهای آن؛ پس هرگز «هدف ـ ولو به زعم خود مقدس ـ هر وسیله ای را توجیه نمی کند»؛ بنابراین دیگر نباید تهمت، غیبت، ناسزا و افتراء، سکه های رایج آشفته بازار انتخابات شوند.

شایسته است که اردوگاه های رقیب، انتخابات را صحنه تمرین اخلاق به حساب آرند. با تمرین اخلاق می توان به دست آورد که به جای ایجاد موج تخریب و سیاهنمایی بر علیه رقیب، بهتر آن است که به اثبات لیاقت و شایستگی خود پرداخت؛ شاید در عالم سیاست «اثبات شیء نفی ماعدی» نیز کند!

آری، بدی، بد است و از خوبان بدتر؛ پس «کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم».